Ruh Sağlığında Hak İhlalleri Felaket!

[Siyabend]

Ruh Sağlığında İnsan Hakları Girişimi, Türkiye’de zihinsel engellilerin barındırıldıkları sosyal hizmet kurumlarını inceledi. İşte ürküten sonuçlar: “Küçük yaştaki çocukların ellerine plastik pet şişe bağlanıyor, çocukların parmakları bu nedenle yetersiz gelişiyor ve derileri şeffaflaşıyor. Özellikle ağır engelli küçük çocukların kaldığı ünitelerde bazı yataklarda çocuklar ikişer kişi yatmak zorunda kalıyor. Bakıcılar çocuklara sözel şiddet uyguluyor, bazı bebekler açlıktan ağlıyor. Taciz ve tecavüzler sonucu istenmeyen hamilelikler yaşanıyor. Hastaların yüzde 90’ı aileleri tarafından terk ediliyor. ”

Ruh Sağlığında İnsan Hakları Girişimi, İnsan Hakları Gündemi ve Sosyal Politika Forumu’nun ortaklaşa düzenlediği Akıl ve Ruh Sağlığı Alanında İnsan Hakları projesi, Türkiye’de ruh sağlığı konusundaki hak ihlallerini gözler önüne serdi. Girişim, proje kapsamında Türkiye’deki 6 bölgesel ruh sağlığı hastanesi ile 6 rehabilitasyon merkezini gezdi. Gözlemcilerin anlatımları insanlık dışı yaşamı gözler önüne serdi.

KAPASİTENİN ÜSTÜNDE ÇALIŞIYORLAR

Sosyal hizmet kurumlarının durumu içleracısı olsa da kapasitenin üzerinde bir yoğunluğa sahipler. Araştırmaya göre, zihinsel, görme, ortopedik, engelli yetişkin erkeklerin kaldığı Soma Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi’nde 100 yatak bulunuyor. Merkezden hizmet alan kişi sayısı ise 140. Ankara’da bulunan ve zihinsel, ortopedik, görme, işitme engelli çocuklar ile yetişkinlere hizmet veren 648 kişilik Saray Rehabilitasyon Merkezi’nden hizmet alan kişi sayısı ise 749. Zihinsel, ortopedik engelli yetişkinler ile yaşlıların kaldığı Havza Huzurevi’nin yatak kapasitesi 100, ancak hizmet alan kişi sayısı 106.

Zihinsel engelli erkek çocukların hizmet aldığı 40 yataklı Adıyaman 80. Yıl Zihinsel Engelliler Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi’nde ise tam doluluk var. Bu merkezden hizmet alan kişi sayısı 40. Sadece zihinsel engelli yetişkin erkeklere hizmet veren Bakırköy Rehabilitasyon Merkezinin yatak sayısı ise 40 iken hizmet alan kişi sayısı 35’de kalıyor. Yedipınar Engelli Çocuklar Rehabilitasyon Merkezi ise gündüz hizmet veriyor. Buradan toplam 374 kişi düzenli olarak hizmet alıyor.

BİR YATAKTA İKİ KİŞİ

Gözlemciler, kapasitenin üzerinde hizmet veren Saray Rehabilitasyon Merkezi’nde bir yatakta iki kişinin kaldığını anlatıyor:

“Özellikle ağır engelli küçük çocukların kaldığı ünitelerde bazı yataklarda çocukların ikişer kişi yattığı, çocukların kaldığı ünitenin ise hijyen koşullarının çok olumsuz olduğu görülmüştür. Bölümün içinde çok ağır bir koku olmasından dolayı soluk almakta güçlük çektiğimizi belirtmek zorundayız. Kanepelerin yanında küçük çocukların beşiklerinin bulunduğu görülmüştür. Personelin oturtulduğu, TV izleyip sigara içtiği ortamlarda küçük çocukların tutulmasının standartlara aykırı olduğu gibi, çocukların sağlığı bakımından da sakıncalı olduğu anımsatıldığında çalışanlar ‘ne yapalım başka yer yok’ açıklamasını getirmişlerdir.”

MENENJİT GEÇİRDİLER

“Ağır zihinsel engelli çocukların menenjit geçirdikleri söylenmiş, yatağa bağımlı kaldıkları görülmüştür. Küçük yaştaki bu çocukların konuşamadıkları, biberonla beslendikleri bir kısmının ellerinde plastik pet şişe benzeri şeylerin takılı olduğu görülmüştür. Nedeni sorulduğunda çocukların ellerini ağızlarına sokarak kendilerini kusturdukları bu nedenle bu plastik pet şişe benzeri şeyleri yaptırdıklarını ve taktırdıklarını söylemişlerdir. Kurum yöneticileri daha önceleri delik açılmış pet şişeler kullandıklarını, onların kullanımının daha kolay olduğunu, bazı kurumlarca bunun eleştirilmesini anlayamadıklarını söylemişlerdir. Çocukların ellerinin parmaklarının bu tür plastik şişelerin içinde tutulmaktan dolayı yetersiz geliştiği, derilerinin şeffaflaştığı görülmüştür. Bu durum, kurum doktorlarıyla konuşulduğunda, doktorlardan bir tanesi çocukların kendilerini kusturmalarının onlara doğru yaklaşım, sevgi ve ilgiyle önlenebileceğini, bunun için bu tür insanca olmayan uygulamalara gerek olmadığını belirtmiştir.”

EPİLEPSİDEN ÖLÜYORLAR

“Kurumda 250 epilepsi hastası bulunuyor. En yaygın ölüm nedeni epileptik nöbetler ve nörolog hekim ihtiyacı var. Epileptik vakaların takibinin bilgisiz bakıcılar tarafından yapılması çocukların sağlığı bakımından ciddi bir sorun.”

KAÇANLAR TECAVÜZE UĞRUYOR

“Kurumda kalan kişiler arasında rastlanan bir diğer sorun da kurumdan kaçan kişilerin uğradığı taciz ve tecavüzler sonucu istenmeyen hamilelikler olduğu kurum bakımı altında yaşayan engelli kişilerin cinsel ihtiyaçları, kürtaj olması ve doğum yapması gibi konuların yeniden düzenlenmesi gerektiği ifade edilmiştir.

Çocukların kurumdan kaçma olaylarının zaman zaman yaşandığı belirtilmiştir. Kaçan çocukların cinsel taciz ve tecavüze uğradıkları, bu tecavüz olaylarının sonucu bazen kızların hamile kaldıkları ve doğum yaptıkları da dile getirilmiştir. Reviri ziyaret sırasında tecavüz sonucu hamile kalan bir zihinsel engellinin hem zihinsel hem de bedensel engelli bebeği gösterilmiştir.”

BEBEKLER AÇLIKTAN AĞLIYOR

“Kurumda kalanlara günde 3 öğün yemek verilmektedir. Ağır zihinsel engelli küçük çocukların çoğunluğu biberonla besleniyor. Acıkan çocukları personelin sırayla beslediği, sırası gelmeyen çocukların açlıktan ağladıkları görülmüştür. Görülen manzara çok travmatikti ve ziyareti gerçekleştiren ekip zor anlar yaşadı.”

SÖZEL ŞİDDET

“Ziyaret sırasında bir bakıcının engelli çocuklara çok yüksek sesle bağırdığı, sözel şiddet uyguladığı duyulmuş, ancak bölüm sorumlusunun bu duruma hiçbir tepki vermediği, olağan karşıladığı görülmüştür. Bu da çocuklara yönelik sözel şiddetin rutin uygulama olduğunu düşündürmektedir.”

TECRİT ODALARI

Gözlemcilerin dikkatini Havza Huzurevi ve Rehabilitasyon Merkezi’nde hastalara uygulanan tecrit uygulaması çekti:

“Kurumda tecrit ve tespit odası bulunmaktadır. Kurumda kalan ve Hepatit teşhisi olan kişilerin yalıtılmış odalarda kaldığı, hatta odaların kapısında büyük harflerle ‘BU ODADA HEPATİT HASTASI VAR. DİKKATLİ OLUNUZ’ şeklinde bir ifadeye rastlanmıştır. Bu tür bir uyarının ayrımcılığı önleyecek bir şekilde yapılmak yerine, büyük harflerle kapıya asılması dikkat çekicidir. Hepatit C teşhisi almış bir kadın ise tek başına yalıtılmış bir odada kalmaktadır. Hepatitin bulaşma yollarının bu tür bir yalıtılmayı gerektirmediği, hatta bu teşhisi almış kişilerin toplum içerisinde rahatça yaşayabildikleri bilinmektedir. Dolayısıyla bu kişiler için gereğinden fazla bir yalıtma uygulandığı söylenebilir.”

YÜZDE 90’I TERKEDİLİYOR

Sosyal hizmet kurumlarında kalan çocukların yüzde 90’ı terk ediliyor. Kurum ziyaretleri de terk edilmiş çocukların durumunu gözler önüne seriyor.

Araştırmaya göre 140 kişinin hizmet aldığı Saray Rehabilitasyon Merkezi’ne her ay gelip giden aile sayısının 10’u geçmediği belirtiliyor.

40 kişilik Adıyaman Rehabilitasyon Merkezi’nde de durum aynı:

“Kurumda kalanların çoğunun ailesinin çok yoksul oluşu ya da anne babanın ayrılmış, ailelerin parçalanmış olmasından ötürü kuruma gelen ziyaretçi sayısı çok az. Kurum yöneticisi ziyaret edilen çocuk sayısının 3-5’i geçmediğini, ziyaretlerin de altı ayda bir yapıldığını belirtmektedir. Çocuklarını 3-4 ayda bir arayan aile sayısı da 5.”

Saray Rehabilitasyon Merkezi’nde kalan çocukların ise ancak yüzde 10-20’si aileleri tarafından ziyaret ediliyor. Merkezde 739 kişi kalıyor.

EN BÜYÜK ÖZLEMLERİ AİLELERİ

Zihinsel engellilerin barındırıldıkları sosyal hizmet kurumlarını inceleyen Nalan Erkmen de gözlemlerini anlattı. Bu kurumlarda genellikle yoksul kesimlerin ve parçalanmış ailelerin çocuklarının kaldığını söyleyen Erkmen, “Karadeniz ve Doğu illerindeki aileler çocuklarını Adıyaman’da bulunan kuruma getiriyor. Yoksul olan aileler genellikle çocuklarını arayamıyor, ziyaret edemiyor. Çocuklarda anne baba özlemi çok büyük” diye konuştu. Erkmen, sosyal hizmet kurumlarının yerleşim yerlerinde açılmasını önerdi.

Erkmen, çocukların yüzde 90’ının aileleri tarafından sosyal hizmet kurumlarına terk edildiklerini söyledi. Kuruma terk edilen çocuklar ölünceye kadar kurumda kalıyor.

GÜNEŞ GÖRMÜYORLAR

Sosyal hizmet kurumlarının fiziki koşullarını da inceleyen Erkmen, “Yataklar temiz değil. Bazı kurumlarda bir odada 10 yatak varken, bu bazı kurumlarda 4’e düşüyor. Bazı kurumlar binanın bir çok bölümüne demir parmaklık koyarak, kilitlemiş bu da çocukların hareket etmesini engelliyor. 6 kurumdan 1’i hariç diğerlerinde 3 öğün yemek veriliyor. Öğün aralarında kişiler para vererek, yemek yiyor. Ancak çoğu yoksul kesimde olduğu için kantin alışverişi yapamıyor. Bazı odalar hiç güneş görmüyor. Çocukların hiç güneş ışığı görmemekten kaynaklı bembeyaz ve ince ciltleri vardı. Sosyal hizmet kurumlarında ölümlerin bir çoğu düşmeden kaynaklı. Bazı ölümler kişiler arası kavgadan da kaynaklı.”