İlk Kürt Filmi: Zerê

[Siyabend]

Günümüzden 80 yıl önce çekimleri yapılan Zerê adlı, Kürt kadınlarının durumunu ekranlara getiren ilk Kürt filmi, Kürtleri ekranlara getiren ilk film olarak kabul ediliyor. Ermenistan sinemasının kurucusu kabul edilen Hamo Beknazaryan, Kürtlerin yaşamını konu edinen Zerê adlı filmin çekimine 1926 yılında başladı.

Ermenistan'daki Kürt köylerinde çekimi yapılan filmin senaryosunu Ermeni harfleri temelinde ilk Kürt alfabesini hazırlayan aydınlardan Hakob Gazaryan hazırladı. Kürtler arasında çok sevildiği için Lazo veya Apo diye adlandırılan yazarın Zerê'nin Kaderi adlı öyküsü film için temel alındı. Birçok ünlü Ermeni sinemacının rol aldığı filmde, Zerê ve çoban Davut arasında başlayan bir aşk ilişkisi ve bundan rahatsız olan köyün ağası Temur Bey'in başından geçenler anlatılır. Sessiz olarak çekilen film, 1970'lerde sesli hale getirildi. Kürt yazarı Casimê Celîl ve kızı müzisyen Cemîla Celîl, filmin sesli versiyonuna katkıda bulunan önemli isimler arasında yer almakta. Hamo Beknazaryan anılarında filmi çekmeye başlamadan önce uzun bir süre Kürt kültürünü ve yaşam biçimini incelemek zorunda kaldığını belirtir.

1933 yılında Êæzidi Kürtler adlı başka bir film ekranlara geldi. Filmde Zinê öğretmenin karşılaştığı güçlükler anlatılır. Köyün tutucu güçlerinin öğretmen Zinê'nin kadın olmasından duydukları rahatsızlıkları içeren filmde, Zinê'nin mücadelesi anlatılır.

Sovyetler ve Kürtler

1948 ve 1959 yıllarında Sovyet Ermenistan'ı Kürtleri ve Ermenistan Kürtleri adlı iki dokümanter film çekildi. İncelendiğinde Ermenistan sinema tarihinde her on yılda bir Kürtler üzerine değişik bir filmin çekildiği görülür. 1948 yılında çekilen 'Sovyet Ermenistan'ı Kürtleri' adlı filmin senaryosunu, Ermeni kökenli H. Koçaryan ve Kürt halk-bilimcisi Heciye Cindi hazırladı. Filmde sosyalizme geçildikten sonra Ermenistan Kürtlerinin yaşamındaki değişim ekranlara gelir. 1959 yılında çekilen filmin senaryosunu Sovyet Kürt yazarlarından Ereb Samilov, rejisörlüğünü ise C. Jamharyan yapmıştır. Bu filmde Ermenistan Kürtlerinin ekonomik, siyasal ve kültürel alanlardaki başarıları ele alınır. Filmin içerisinde dökümanter olarak Kürt dilbilim uzmanlarından Qanad Kurdo ve başka kişilerle söyleşiler yer almakta. Yaylalardan bazı görüntüler ve mutlu bir yaşamdan kesitlerle başlayan filmin son bölümündeki en ilgi çekici noktayı, Elegez köyünde yapılan çekimler oluşturur.

Kadının yaşamı

1926 yılında çekilen Zerê ve 1933 yılında çekilen Êæzidi Kürtler adlı filmlerde kadın, namus, tutucu ve gerici güçler gibi konular işlenmiş, 1948 ve 1959 yıllarında çekilen Sovyet Ermenistan'ı Kürtleri ve Ermenistan Kürtleri adlı filmlerde de daha ziyade sosyalizmin kazanımları ve Kürt-Ermeni dostluğu önplana çıkarılmış. Bu filmler sadece Ermenistan değil, diğer ülkelerde de gösterilmiş ve büyük ilgi görmüştür. 1926-1959 yılları arasında Ermenistan'da çekilen ve Kürtlerin yaşamını sergileyen bu dört film, Kürtlerle ilgili ilk filmler olması bakımından tarihi önemlerini korumakta ve Kürt sinemacılık tarihinin incelenmesi için açık bir alan olarak karşımızda durmaktadır.